KİMYASAL TEPKİMELER Maddedeki değişiklikler fiziksel ve kimyasal değişimlere olarak ikiye ayrılır. Değişim maddenin yalnızca fiziksel görüntüsünde yani dış görünüşünde meydana geliyorsa böyle değişmelere fiziksel değişmeler denir. Suyun buharlaşması, gökkuşağının oluşması, camın kırılması… Maddelerin kendi özelliklerini kaybederek farklı özellikleri olan yeni maddelere dönüştüğü değişimlere kimyasal değişme denir. Kimyasal değişmelerde geri dönüşüm olmaz. Örneğin; demirin paslanması, suyun oluşması, odunun yanması, yaprağın sararması gibi. Kimyasal olay maddenin kimyasal yapısında oluşan değişmelerdir. Bu tür değişmeler atomların veya moleküllerin birbirleriyle etkileşmesi sonucu gerçekleşir. Bir kimyasal değişmede, olaya giren maddelerdeki atomları bir arada tutan bağlar genellikle kopar ve atomlar arasında yeni bağlar oluşur. Bu da farklı özellikteki bir maddenin oluşması demektir. Maddedeki bu kimyasal değişim süreci kimyasal tepkime olarak adlandırılır. 1-) TEPKİMELERDE KÜTLENİN KORUNUMU Na+Cl ----> NaCl Girenler ----> Ürünler Na + Cl (girenler) ----> NaCl (ürün) Bir tepkimede, tepkimeye giren maddeler yok olmazlar. Kimyasal tepkimelere giren maddeler ürünleri oluştururken kütle korunur. Bir kimyasal tepkimede tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, tepkimede oluşan maddelerin kütleleri toplamına eşittir. Yani madde eklenmesine ya da kaçırılmasına izin verilmedikçe kütle tamamen korunur. Bu genellemeye kütlenin korunumu yasası denir. Örneğin; 4 gram Na ile 7 gram Cl tepkimeye girerse 4+7= 11 gram NaCl oluşur. Kimyasal tepkimelerde: Kütle korunur. Atom sayıları korunur. Yükler korunur. Çekirdek yapısı korunur. Toplam proton, nötron ve elektron sayıları korunur. Mol sayıları korunmayabilir. Molekül sayıları korunmayabilir. Hacimleri korunmayabilir. Toplam potansiyel enerjileri korunmayabilir. 2-) DENKLEM DENKLEŞTİRME: Bir tepkimede denklemin her iki yanındaki atom tür ve sayılarının eşit olması gerekir. Bu eşitliği sağlamak için tepkimeye giren ve çıkan maddelerin formülleri önüne(!) uygun sayılar yazılır. Bu işleme denklem denkleştirme denir. Denklem denkleştirilirken bir maddenin formülü kesinlikle değiştirilmemelidir, yani formüllün sağ alt köşesindeki sayı kesinlikle değiştirilmez. Örneğin; H2O olan suyun formülü HO olarak değiştirilemez. 3-) KİMYASAL TEPKİME TÜRLERİ: Birleşme (sentez) tepkimeleri: iki ya da daha çok element veya molekülün birleşerek daha büyük ve karmaşık molekül oluşturdukları tepkimelerdir. A + B ---->AB Fe + S ----> FeS gibi. Bozuşma(ayrışma) tepkimeleri: birleşme tepkimesinin tersidir. Büyük ve karmaşık moleküller parçalanır. AB ----> A + B FeS ----> Fe + S Yer değiştirme tepkimeleri: A + BC ----> AB + C AC + BD ----> AD + BC Yanma tepkimeleri: Bir maddenin oksijenle verdiği tepkimelerdir. 3Fe + 2O2 ----> Fe3O4 İyonik Tepkimeler: Sulu çözeltilerde gerçekleşen tepkimeler iyonların etkileşmesine dayanır. Zn (k) + 2H+ (suda) ----> Zn+2 (suda) + H2(g) 4-) TEPKİMELERDE ISI ALIŞVERİŞİ: Dışarıya ısı enerjisi veren tepkimelere ekzotermik, dışarıdan ısı alan tepkimelere ise endotermik tepkimeler denir. Başka bir deyişle, ısı (kkal) girenlerin tarafındaysa endotermik, ürünlerin tarafında ise ekzotermik tepkimeler denir. A + B ----> AB + 100 kkal (ekzotermik) AB + 78 kkal ----> A + B (endotermik) kkal= ısı enerjisi birimi Katalizör: Bir tepkimenin hızlı ve ekonomik olmasını sağlamak için katalizör adı verilen maddeler kullanılır. Katalizör, tepkimenin hızını değiştiren ve tepkimeden değişikliğe uğramadan çıkan maddedir. Katalizörler tepkimede ok işaretiyle gösterilen kısmın üzerine yazılırlar. KClO3(k) ----> KCl (k) + 3/2 O2 (g) Katalizörler tepkime denklemlerinde yer almaz çünkü tepkimeye katılmazlar. Girenlerin ve ürünlerin türlerini değiştirmezler. Oluşacak olan toplam ürün miktarını etkilemez yalnız ürünün daha kısa sürede oluşmasını sağlar.